Kruidentuinen bestaan al eeuwenlang bij kloosters en grote landgoederen. Kruiden kweken geeft veel voldoening. Het is een groep planten die leuk zijn om te kweken, het zijn immers mooie planten. Bovendien kunt u de planten kweken voor bijvoorbeeld culinair, cosmetisch of medicinaal gebruik. Daarbij kunt u genieten van hun heerlijke aroma.

Kruiden werden vroeger voornamelijk gekweekt voor hun functie als medicijn en hun kwaliteiten op het culinaire vlak. Schoonheid kwam duidelijk op de tweede plaats. Het waren de monniken die, vaak op een centrale plek bij het klooster, kruiden kweekten voor medicinaal gebruik.

Mensen verzamelen en gebruiken al meer dan duizenden jaren kennis over de genezende kracht van kruiden.

Later kwamen er bij grote steden (gemeentelijke) apothekerstuinen ten behoeve van de geneeskunde. Deze tuinen verdwenen in een rap tempo met de opkomst van de chemie.

Nog steeds zijn er veel medicijnen die hun herkomst hebben van planten. Taxus wordt bijvoorbeeld gebruikt voor bepaalde vormen van kanker. Valeriaan is in zijn plantaardige vorm de basis voor veel middelen die een rustgevend effect hebben. Andere planten zoals de papaver zijn inmiddels vervangen voor een synthetisch product met dezelfde eigenschappen en wordt gebruikt voor pijnbestrijding (morfine).

De kruidentuin van Arend Jan van der Horst

Omringd door een prachtige gotische kloostergang, gelegen tussen de Domkerk en het Academiegebouw van de Rijksuniversiteit in Utrecht ligt een (middeleeuwse) kruidentuin. In de jaren 70 was de oorspronkelijke tuin vrijwel verdwenen door verwaarlozing. In deze periode liep Arend Jan van der Horst dagelijks langs deze tuin. “Op een dag schoot het door mij heen, daar hoort eigenlijk een middeleeuwse kruidentuin.” Aldus Arend Jan in het boek ‘Stadstuinen in Nederland, wat hij samen schreef met Kitty de Smet-Kremer voor de Nederlandse Tuinenstichting. De tuin werd zoveel mogelijk door hem hersteld naar oorspronkelijk ontwerp. Het was voor Arend Jan van der Horst, opgeleid in Boskoop als boomkweker en tuinarchitect, zijn eerste kennismaking met groen erfgoed. Zijn sterke belangstelling voor tuinhistorie maakte hem oprichter van de Nederlandse Tuinenstichting en Stichting Tuinen van Mien Ruys.

Kruidentuinen waren ook een wezenlijk onderdeel van de vaak grotere landgoederen in ons land en daarbuiten. Kruidentuinen in de vorm van broderies werden populair in het Engeland van Henry VIII, ze waren vaak van een ingewikkeld ontwerp en konden het beste van bovenaf worden bekeken. Het ontwerp was vrijwel altijd symmetrisch en bestonden uit krulwerk, verweven patronen en heraldieke symbolen. De contouren waren meestal lage haagjes, oorspronkelijk werden de vlakken gevuld door gemaaid gras, grind of stenen. Later werden deze vakken gevuld met kruiden

Wereldwijd zijn er nog veel van dit soort tuinen te bewonderen. Enkele bekende voorbeelden zijn; Hampton Court Palace (Privy Garden) in Londen en Hatfield House. In Frankrijk is dat bijvoorbeeld; Chateau de Villandry. In Nederland is de Hollands-classistische tuin bij Paleis Het Loo zeer beroemd.

De kruidendeskundige: Jekka McVicar

De Engelse Jekka McVicar is een wereldberoemde autoriteit op het gebied van kruiden kweken, het ontwerpen van kruidentuinen, het bereiden van kruiden in voedsel en het schrijven van boeken over de voorgaande onderwerpen. Jekka is sinds de jaren tachtig bezig met het opbouwen van haar bedrijf, wat inmiddels een echt familiebedrijf is geworden samen met haar man, dochter en zoon. De kruiden op Jekka’s farm worden duurzaam vermeerderd en ook de door haar ontworpen tuinen blinken uit in duurzaamheid. De lijst van haar oorkondes, titels en functies is te lang om hier op te noemen, maar mag zeker indrukwekkend worden genoemd. Maar liefst vijf van de door haar geschreven boeken zijn best-sellers. In maart van dit jaar kwam haar boek A pocketful of Herbs uit bij uitgeverij Bloomsbury Press in Engeland.

In deze video’s zijn een aantal ontwerpen van Jekka McVicar te zien. In haar ontwerpen voor kruidentuinen zien we vaak de ronde vorm als centraal punt in de tuin, net als bij veel klassieke kruidentuinen. Vaak leiden een aantal paden naar dit centrale punt. De invulling van de kruidenborders is duidelijk van een informeel karakter. De kruidentuinen van Jekka zijn ontworpen om naast de functie die de kruiden hebben ook een visueel aantrekkelijke tuin te maken.

Uw kruidentuin

Uw eigen kruidentuin ontwerpen en aanleggen hangt natuurlijk af van factoren als de beschikbare ruimte en uw budget. Gaat u de hele tuin uitvoeren als kruidentuin of een gedeelte ervan. Bekijk ook goed wat uw mogelijkheden zijn i.v.m de hoeveelheid zonlicht, de grondsoort, de heersende windrichting en de droge en vochtige gedeeltes van uw tuin. Ga bij uw plantkeuze vooral uit van het principe: de juiste plant op de juiste plaats! Gaat u voor een formele of informele kruidentuin. Ook als u geen tuin heeft maar wel over een balkon beschikt zijn er een aantal leuke opties te bedenken. Ook een daktuin is een optie.

De Kruidentuinstijlen

Formeel

Formele kruidentuinen zijn dus de (vaak) met haagjes omlijnde gedeeltes, aangelegd in een symmetrisch geheel. Al op een oppervlakte van +/- 12 m2 zijn dit soort tuinen te realiseren. U kunt dan bijvoorbeeld 4 vlakken omlijnen met daartussen paden van kleine stenen of grind. Ook formele kruidentuinen aangelegd met het principe van een wiel, met het ronde vlak als middenpunt van de tuin en daaromheen een aantal taartpunten. In de hoeken kunnen dan halfronde vlakken ontstaan. In de formele tuin staan de planten vaak in (nette) rijen. Een dergelijke formele kruidentuin geeft veel voldoening, al moet wel gezegd worden dat het onderhoud wat aan de intensieve kant is.

Informeel

Informeel is wat meer van deze tijd. Steeds meer “gewone” tuinen worden informeel aangelegd, waarbij de planten meer gemengd worden. De beplanting bij een informele tuin kan worden samengesteld zodat er elk seizoen iets boeiends in de tuin is te beleven. Veel kruidenplanten hebben een fraai ‘afterlife’ dat wil zeggen dat hun skeletten een fraai aanzicht kunnen zijn met vorst en sneeuw. Tuinpaden hebben bij een informeel ontwerp een meer organische vorm. mBij het aanleggen van een kruidentuin in de informele sfeer kunt u dezelfde aanwijzingen aanhouden als van een natuurrijke tuin. Hier leest u een handleiding bij TuinenStruinen over zo’n tuin: Een gids voor het aanleggen van een natuurrijke tuin .

In de serie GO WILD! leest u veel over informele en natuurrijke tuinen. Het vergroten van de biodiversiteit en duurzaamheid zijn belangrijke aspecten bij dit soort tuinen!

Thematuinen

Als u bepaalt heeft of u voor informeel of formeel gaat kunt gaan denken aan de invulling. Het werken binnen een thema kan eenvoudiger zijn. Over wat voor soort tuin we het ook hebben, een tuin moet vooral ‘eigen’ zijn. De tuin moet u een goed gevoel geven, ook hierbij kan een thema een goed uitgangspunt zijn.

U kunt bijvoorbeeld een tuin maken in de sfeer van een land waarheen u graag op vakantie gaat. Een Engelse tuin zou dan mooi zijn in formeel patroon van een bekende tuin die u heeft bezocht. Een Franse tuin kan bijvoorbeeld met lavendelhaagjes worden uitgevoerd.

Andere voorbeelden van thema’s voor kruidentuinen: Medicinaal, pluktuin, culinair, ouderwetse en/of zeldzame kruidengewassen, cosmetisch enz. Daarnaast kunt u er voor kiezen om in een bepaalde kleurstelling te gaan werken.

Als u in de gelegenheid bent om planten vorstvrij te kunnen laten overwinteren, dan zou u citrusbomen als kuipplant in de kruidentuin zetten. Bekende citrusplanten zijn: bittersinaasappel (Citrus aurantium), limoen (Citrus aurantiifolia), kaffirlimoen (Citrus hystrix), Citroen (Citrus limon) en mandarijn (Citrus reticulata).

Fruitbomen kunnen ook een leuke aanvulling zijn in de kruidentuin. Fruitbomen zijn er van klein tot groot, in de natuurlijke groeivorm of als leivorm.

Uw kruidentuin ontwerpen

Meet eerst het terrein dat u gaat uitvoeren als kruidentuin, teken dit vervolgens in schaal (1:50) op een vel ruitjespapier. Het huis en de evt. berging of schuur en andere bouwsels worden ook aangegeven. Bestaande beplanting zoals bomen en heesters neemt u ook op in dit overzicht. Geef ook aan waar het noorden ligt en markeer met een potlood de schaduwplekken. Voordat u uw ontwerp gaat intekenen kopieert u deze basis een aantal keer zodat u volop kunt experimenteren.

Goede grond verrijkt met organisch materiaal geeft uw planten voedingsstoffen, water en lucht en verhoogt de natuurlijke weerstand tegen ongedierte en ziekten.

U heeft inmiddels bepaald in welke tuinstijl u gaat werken daarmee heeft u al een grote stap gemaakt. Om uiteindelijk tot een goed ontwerp te komen zijn er nog een aantal onderwerpen waar u rekening mee dient te houden.

• Wil ik een terras in mijn kruidentuin?
• Zijn er plekken of bouwsels in de tuin die ik wil camoufleren met bijv. een haag.
• Hebben de kinderen een speelplek.
• Moet ik rekening houden met huisdieren.
• Moet ik met een huisvuilcontainer over de paden kunnen.
• Laat de paden zo efficiënt mogelijk lopen, bijvoorbeeld zonder omweg van huis naar schuur of poort.
• Plaats kruiden voor culinair gebruik op een makkelijk bereikbare plaats.
• Waar komt de composthoop/plek. Etc, etc.

Nederland heeft een gematigd zeeklimaat. Gemiddeld hebben we 1600 zonuren per jaar (neemt oostwaarts met 10% af) en valt er genoeg regen (7% van de tijd) voor een goede plantengroei. Een nadeel voor de kruidentuin is de vrijwel altijd aanwezige wind. Door op de wind een houtwal of haag aan te planten schept u een gunstiger microklimaat.

In de afgelopen jaren hebben we gemerkt dat door klimaatverandering er meer periodes zijn gekomen met extreme weersomstandigheden. Dat wil zeggen langere periodes met extreme hitte en droogte en hevige periodes met zware regenval. Bekijk in deze berichten hoe u dit het beste kunt opvangen.

Bij uw plantkeuze kunt u dus beter rekening houden met deze veranderende weersomstandigheden. Als u onderzoekt (met een goed plantenboek of informeer bij een kweker of goed tuincentrum) waar een plant oorspronkelijk in de natuur voorkomt (habitat) kunt u bepalen wat de beste plek in uw kruidentuin is.

Als uw ontwerp met beplantingsplan dan eenmaal klaar is kunt u de tuin gaan aanleggen. Geef met paaltjes en touw of wit vogelzand de vakken en paden aan. Verdeel de planten eerst in potten alvorens u tot planten overgaat.

Veel succes en plezier met de werkzaamheden en uiteindelijk met uw kruidentuin.