Hulde aan Hex  – Hof & Hulde 1 – najaar 1996

Het domein is een harmonieus geheel, functioneert soepel en is een lust voor het oog. Op open-deurdagen is er grote belangstelling voor de tuinen met de vele beroemde rozen. De waardering vanuit het vak voor haar tuinwerk is zo groot dat er een roos naar haar vernoemd is.

Bovendien beschreef ze haar beroemde collectie rozen in een kloek prachtboek met aquarellen van Edith Dasnoy. Redenen te over om een hulde te brengen aan de enthousiaste promotor van het Haspegouwse Hex: Michel d’Ursel.

Een majesteuzer entree is nauwelijks te bedenken. Na het dorpje Borgloon in het Belgische Limburg wordt het heel rustig op de weg. Stilte en rust. Dommelende boerderijen, koeien in dromen en rijen bomen. Links een koetshuis met oprijlaan naar een onzichtbaar huis,  links een Jupiler-café ‘De Vriendschap’. Eerst een kale akkervlakte, een holle weg, dan rechts de toegangspoort naar Hex. Een steenweg voert heuvelopwaarts naar het huis dat linksboven, achter de geschoren Wirtz-struiken, zichtbaar wordt.

Een Maasmechelsmansarde-dak boven twee verdiepingen kasteel waar al sinds 1770 gewoond wordt. In de weiden links en rechts van de oprijlaan een glooiend Engels parklandschap met groepen bomen waarvan sommige meer dan 200 jaar oud zijn. Daaronder dromend ‘Angus’-vee. Via een poortgebouw rijd ik de ‘cour’ op waar ik word verwelkomd door het goedmoedig geblaf van de vriendelijkste hofhond die ik ken. Ik blijf nog even in de auto zitten om deze eerste indruk te laten bezinken. Dit verklaart het begrip ‘kasteelroman’ . Associaties met Brideshead komen boven. Maar allez, ik heb een afspraak met gravin Michel d’Ursel gemaakt via haar zakelijke rechterhand mevrouw Letta Proper-Pranger. De deur zwaait al open, ik ontwaar een blauw-wit gestreept gilet. Het is duidelijk: hier wordt stijl op prijs gesteld.

Het gesprek gaat over één onderwerp en dat zijn rozen. Als erkenning voor de grote inzet van gravin d’Ursel is een roos naar haar genoemd. Louis Lens, de rozenkweker omschrijft de roos. Vooral de kleur is bijzonder. Citaat: ‘Men zou zeggen dat bij het roze één druppel blauw werd toegevoegd met als resultaat de bruinachtige roze kleur. De gravin omschrijft zelf de muskaatroos als hebbende een zachte abrikooskleur die – naarmate de bloei vordert – meer blauw wordt. Verder is ze enthousiast over de robuuste struikvorm en de uitbundige bloei.

Een uitstekende Engelse parkroos die goed aansluit bij de andere fraaie rozen. De rozencollectie van kasteel Hex is uitgebreid, gevarieerd en origineel. Vanaf de achttiende eeuw bloeien de oudst aanwezige rozenstruiken al op hun oorspronkelijke wortels. Via de Oostindische Compagnie uit China naar Europa gekomen. ze bloeien ieder jaar nog volop! Sedertien zijn vele rozen gevolgd in de vorm van geurende struik-,tros- en kruiprozen in alle kleuren. De collectie omvat niet minder dan 250 namen!

De naamgeving van de rozen leidt tot op de huidige dag tot verschillende opvattingen. Zo zijn de meningen over bepaalde rozen verdeeld. Meent de één een roos te herkennen die al door Redouté in aquarel vereeuwigd is, een ander zal na triploíde, diploïde chromosomen-onderzoek tot in Leuven toe tot een andere conclusie komen. De gravin verzucht dat hoe meer je weet, hoe meer nieuwe vragen er opgeroepen worden. Veel rozen bewaren zorgvuldig hun geheimen. onderzoek behoeft veel aandacht, kennis en persoonlijke aanwezigheid. Foto’s en dia’s zeggen niet genoeg. Vandaar dat ze ook zo blij is met de aquarellen van mevrouw danoy: ‘De afbeeldingen zijn duidelijker dan de natuur! Je kunt duidelijk de vorm van de hartjes onderscheiden en of de bladeren naar voren of naar achteren krullen!’ En aan het onderzoek komt nooit een einde omdat mevrouw d’Ursel nog steeds graag reist en van haar reizen rozen meeneemt. Bij voorkeur uit het mediterrane, dat sluit aan bij haar Italiaanse temperament. Sommige rozen doen het goed, anderen helemaal niet. De natuur laat zich nu eenmaal niet dwingen.

‘Hex is het mooiste wat een mens zich kan dromen! Ik vind het mijn taak de natuur hier te beschermen, zodat het niet verknoeid wordt of aangetast door verbouwingen. En wat een voorrecht om dat te mogen doen. Ik geniet er iedere dag van. Ik ben als het even kan buiten. Stadsmensen begrijpen dat niet. Die denken dat er ’s winters niets te doen valt.  U moet begrijpen dat dit landschap is ontstaan  door menselijk ingrijpen. Onderhoud je dat niet, dan is het binnen verrassend korte tijd een wildernis. In de winter verwerken we de oogst, zuiveren we de weiden, verbranden takken en snoeien waar nodig. Hakken bomen als ze ziek zijn of gevaar opleveren voor de omgeving. En we maken plannen voor het nieuwe seizoen. U hoort, ook de winter is mooi!’

Het beheer van het landgoed is inmiddels overgegaan in handen van de jonge graaf Ghislain d’Ursel, bijgestaan door zijn moeder. Beiden beseffen de grote waarde van Hex, nu en zeker in de toekomst. Doel is dan ook datgene te bewaren wat er is, en zonodig aanpassen. Zo zijn er bredere paden gekomen in de moestuin om de machines door te kunnen laten! ‘ Hex is een levend museum waar je kunt zien hoe men vroeger leefde, waar rust heerst en waar je de vogels en bijen kunt horen die je elders niet meer hoort. Terug naar de eeuwenoude zaken die zo kostbaar zijn.’

Zeker vergt het onderhoud van Hex offers van de familie d’Ursel. ‘ Maar ik krijg er veel voor terug. Ik ga voor de rust onkruid wieden in de Chinese tuin of voor mijn plezier rozen knippen. Ik word niet ongelukkig van het vele werk. Het mag hier allemaal ook niet te perfect worden en somig onkruid is zéér mooi. Bovendien leert de natuur je een goede les: je kunt niet alles beheersen!’ Een wijze slottoespraak van een gravin met oog voor schoonheid die Hex met anderen wil delen en daarvoor terecht deze hulde verdient!

In de zomer, als de tuinen te bezichtigen zijn, krijgen vooral de dichtbij het kasteel gelegen ‘Franse tuinen’ veel aandacht. Voor het huis bevindt zich een terras met geschoren strakke boom- en struikvormen van taxus, buxus, hulst en natuurlijk voor Hex ook rozen. Achter het huis een strakke tuin op de zichtas. Gazonparterres omzoomd met hoge geschoren hagen. Achter deze hagen een voorjaarwei, de oude tuin met zeer oude rozen, de balustrade met gesnoeide lindebomen en langs de balustrade ligt de grote moestuin met een grote vijgegaard. Naast het huis bevindt zich een rennaissance-tuin met oude bloemen en geurende planten. Weer naast deze prinsentuin een kleine, intieme Chinese tuin met een opvallende Luikse boeddha. Rondom al deze tuinen strekt zich het park uit over de heuvels, daar ligt het dorp, de lange platanendreef die naar de kluizenaarshut voert en – voor de doorzetters – de gedenk-obelisk. Completer kan een landgoed niet zijn!

Gerritjan Deunk.