Tuin van de toekomst – Pompen of….een regentuin

Nog maar enkele dagen geleden hebben wij allemaal kunnen ervaren wat een enorme overlast hevige regenval kan veroorzaken. Deze hevige stortbuien zullen in de nabije toekomst steeds vaker een normaal verschijnsel in ons land gaan worden. De rijksoverheid gaat binnenkort via de Delta commissie bekend maken welke maatregelen er zullen worden genomen om overlast tot een minimum te beperken maar ook de tuinbezitters zullen hun verantwoording moeten gaan nemen.

Warme, koude, natte en droge periodes zijn er altijd al geweest zolang als onze planeet bestaat, wij hadden als mensheid hier geen enkele invloed op. De klimaatverandering waar wij nu mee te maken hebben heeft echter wel degelijk zijn oorzaak liggen in menselijk handelen. De keerzijde van onze welvaart heeft met zich meegebracht dat wij in een hoog tempo enorme hoeveelheden fossiele brandstoffen zijn gaan verbranden.

Wanneer wij in het huidige tempo zouden blijven doorgaan met het verbranden van deze (onvervangbare) grondstoffen betekent dit een temperatuurstijging van ver boven de 2 graden celcius wat volgens het Internationaal Energie Agentschap de kritische grens is. Deze stijging van minimaal 2 graden zal catastrofale gevolgen gaan hebben, zelfs al voor de huidige generatie. In veel opkomende economieën zoals China en India worden in hoog tempo de een na de andere kolencentrale gebouwd, ook Nederland doet hier aan mee door dit jaar zelfs drie nieuwe kolencentrales te gaan opstarten. Een kolencentrale heeft dezelfde CO2 uitstoot als 2 miljoen auto’s.

De overheid gaat maatregelen treffen zoals het aanleggen van vloeivelden en ondergrondse parkeergarages die tijdelijk de enorme hoeveelheden water van de stortbuien kunnen gaan opvangen. Ook de bezitters van tuinen, groot of klein, kunnen door vrij simpele voorzienigen te treffen het vele water proberen in goede banen te gaan leiden.

Bij het opleveren van nieuwe tuinen is het verstandig om deze maatregelen al in het ontwerp te verwerken maar ook in de bestaande tuin is het niet al te moeilijk om deze maatregelen te gaan treffen.

Watermanagement voor tuinbezitters:

bron; bbc.co.uk regentuin Nigel Dunnett RHS Chelsea Flower Show

Planten in het algemeen hebben de eigenschap om water op te nemen, er zijn tussen deze planten een groot aantal soorten die deze wateropnemende eigenschap in een nog grotere mate bezitten maar daarnaast ook goed tegen extreme periodes van droogte of veel water kunnen. Door jarenlang wetenschappelijk onderzoek van Professor Nigel Dunnett van de Universiteit van Sheffield zijn veel van deze soorten nu bekend bij het grotere publiek.

Nigel Dunnett is bij veel tuinmensen bekend om zijn ontwerpen van raingardens op bijvoorbeeld de Chelsea Flower Show maar ook zijn regentuinen en pictorial meadows in het Olympic Park in Londen zijn vrij bekend.

Regentuinen maken onderdeel uit van wat genoemd wordt: Sustainable Urban Drainage Systems (SUDS) of Water-Sensitive Design. Omdat regentuinen zijn gebaseerd op een grote diversiteit aan planten kunnen er fraaie tuinen en landschappen gaan ontstaan als deze worden toegepast. Een regentuin kan zijn voorzien van één bepaald element of van meerdere elementen die in elkaar overlopen, in dit geval spraken we over een ‘Storm Water Train’.

Ongeacht in welke uitvoering de regentuin wordt gemaakt het principe erbij is altijd om regenwater tijdelijk op te slaan en gedoseerd af te staan, hetzij via het grondwater of via verdamping. Er zijn voor iedere prive-tuin of locatie voor openbaar groen ongeacht de ligging ervan, zoals bijvoorbeeld in dichtbebouwd stedelijk gebied, oplossingen voor het managen van stormwater.

Elementen voor een regentuin kunnen er als volgt uitzien:

Groendak – In tegenstelling tot een daktuin is het bij een groendak de bedoeling dat deze zo min mogelijk wordt betreden door de mens. Elk dak wat wordt voorzien van planten is een duidelijk winstpunt, de meeste ervan worden uitgevoerd met een beplanting van sedumsoorten, toch kan er met een meer gevarieerde en zoveel mogelijke inheemse beplanting een veel groter resultaat worden bereikt. Een uitgekiende mix van planten slaan zoveel mogelijk water op om het vervolgens door verdamping gedoseerd aan de amotsfeer terug te geven of via een afvoer rechtstreeks naar het grondwater. Ook zijn er situaties te bedenken waarbij dit water inpandig wordt gebruikt bijvoorbeeld als douchewater of voor het doortrekken van het toilet, in de utiliteitsbouw wordt dit al toegepast.
Raised Beds – Dit zijn verhoogde borders die direct naast het pand zijn geplaatst, vanaf het groendak komt het water vervolgens in deze verhoogde bak. Planten met de eigenschap zoveel mogelijk water op te slaan en ook hier weer gedoseerd af te geven.
Waterton – We zagen ze vroeger vaak in tuinen en feitelijk kan het opgeslagen water gebruikt in de tuin voor een watergift aan plantenbakken etc. Het door de planten op het groendak gezuiverde water is vaak van een goede kwaliteit.
Bioswale-HaHa – Een lager gedeelte of bijvoorbeeld greppel waar stormwater naar afloopt. Toepassingen: parkeerplaatsen, trottoirs of op landgoederen. In een kleine tuin kan het ook een kuil zijn. Een Bioswale heeft vaak een bloemrijke beplanting.
Muurtuinen – Net als groendaken kunnen ook muurtuinen een alternatief vormen om een tuin te maken op plekken waar dit normaal gesproken niet mogelijk is. Een muurtuin kan de schakel zijn tussen het groendak en de verhoogde border (ter vervanging van de regenpijp) maar kan ook een alternatief zijn wanneer een groendak (bouwkundig) niet mogelijk is.
Vijvers en waterkuilen,- goten. – Als onderdeel van de Storm Water Train is dit vaak het laatste element, maar kan ook solitair worden toegepast. De poelen of vijvers hebben een overloop waardoor het stormwater via het grondwater terugkomt in ons milieu.Ook hier kunnen wij weer gebruik maken van een beplanting. Ook natuurlijke zwembaden (zwemvijvers) kunnen deze functie uitvoeren.

bron; http://www.95revive.com

illustratie: Regentuin in de binnenberm en Bio Swales naast het trottoir.

De beplanting is bij een regentuin is dus geslecteerd op hun eigenschap om goed tegen extreme periodes van droogte en extreme hitte te kunnen functioneren/overleven. Er kunnen nu dus tuinen komen op locatie’s waar dit voorheen onmogelijk was, een duidelijke verbetering dus! Voorbeelden hiervan zijn groenstroken op parkeerplaatsen waar het regenwater naar wordt afgevoerd, stroken groen langs het trottoir, en de raised beds naast gebouwen.

bron; telegraph.co.uk regentuin Blue Water Roof Garden – Nigel Dunnett

Tot nu toe hebben we het hier over ecologische tuinen en hebben deze in de meeste gevallen een natuurlijke uitstraling, dit door bijvoorbeeld het gebruik van inheemse planten, toch wil dit niet zeggen dat de meer traditionele tuin hierbij passé is.

Laten we als praktijk voorbeeld eens een ‘Cottage Garden‘ nemen, een dergelijke tuin bestaat over het algemeen uit een beplanting waarbij extra watergiften noodzakelijk zijn. Deze extra water giften maken deze tuinstijl niet duurzaam, door het toepassen van een enkele of meerdere elementen van een regentuin kan ook een dergelijke tuin duurzaam worden en dienst doen als tijdelijke wateropslag. Heel simpel kan bijvoorbeeld een schuurdak een groendak worden en het afgevoerde water worden opgeslagen in een regenton waarbij deze een waterbuffer vormt voor de extra watergift, waarna deze planten het weer langzaam afgeven aan het grondwater. Door aanpassingen aan de vijver of een waterloop in een formele tuin kan ook deze tuinstijl een regentuin zijn. Kortom elke tuin(stijl) kan een regentuin worden, vaak al door het maken van een of meerdere simpele ingrepen.

Een tuin is dus een regentuin als hij een of meerdere van bijvoorbeeld eerder genoemde elementen bezit, om subsidie aan te vragen bestaat het begrip regentuin als zodanig niet, wel de verschillende elementen. Op landelijk niveau is er in Nederland vrijwel geen stimulering of subsidie voor toepassingen van een regentuin, op locaal niveau zijn er wel subsidieregelingen maar lang niet in alle gemeentes. U kunt dus naar de mogelijkheden bij uw gemeente informeren voor een subsidie van een groendak of muurtuin, er zijn zelfs subsidie’s voor de aanschaf van een regenton.

In deze gemeentes/stadsdelen zijn er mogelijkheden voor het aanvragen van subsidie:

Amsterdam West
Amsterdam Nieuw West
Amsterdam Oost
Amsterdam Zuid
Utrecht
Den Haag
Rotterdam
Groningen
Delft
Nijmegen
Leeuwarden
Nieuwegein
Apeldoorn
Heemskerk
Zwijndrecht
Alphen aan de Rijn
Almelo
Eindhoven
Harderwijk

Deze regelingen kunnen bestaan uit:

Particulieren: Bewoners van Gemeente Amsterdam opgelet: Amsterdam biedt eigenaren van woningen, kleine verhuurders en VvE’s in Amsterdam de energielening aan. Deze lening is bedoeld voor investeringen in energiebesparing en duurzame energie zoals dubbel glas, zonnepanelen en groen dak. Denk hiernaast ook nog aan de 15% korting die u op zonnepanelen kan terugkrijgen van de Gemeente.
Bedrijven: Dat kan met de MIA-Vamil regeling. MIA staat voor milieu-investeringsaftrek. Dit is een fiscale aftrekregeling voor ondernemers die investeren in milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen. Vamil staat voor willekeurige afschrijving milieu-investering. De Vamil-regeling biedt ondernemers een liquiditeit- en rentevoordeel. De subsidie wordt gegeven door de belastingdienst in de vorm van een vrije afschrijving (Vamil) of als reductie van de winst (MIA).

In een aantal andere landen in Europa is men al langer en vooral intensiever bezig met het stimuleren van ecologische tuinen, waarbij wij een groendak dus ook als een regentuin beschouwen. Weliswaar ook op regionaal niveau is men in Duitsland veel verder dan bij ons, al in 1980 besloot het stadsbestuur van Stuttgart subsidies te verstreken voor groendaken en kon men gratis technisch advies krijgen. In Berlijn kan vanaf 1988 bij nieuwbouwprojecten boven een bepaald oppervlakte alleen een bouwvergunning worden verkregen als het pand een groendak krijgt met een beplanting die gelijk is aan de omgeving. In Oostenrijk en Zwitserland gelden soortgelijke regels waarbij elk nieuwbouwproject voor minimaal 25% is uitgevoerd met een groendak. Ook in Noord Amerika zijn er veel regio’s die actief stimuleren.

De belangrijkste reden voor het aanleggen van regentuinen is dus het watermanagement, de grote hoeveelheden water welke in korte tijd neerdaalt zorgt voor overlast omdat de afvoer de hoeveelheid niet in dit tempo kan verwerken. Volbetegelde tuinen, asfalt etc. verhogen het zgn. Runoff-effect, dit is een term waarin we de waterafvoer van bebouwing of wegen etc. meten.

Daktype en Runoff-effect:

standaard dak – 81%
groendak met 5 cm gravel – 77%
groendak met 5 cm substraat – 50%
groendak met 10 cm substraat – 45%
groendak met 15 cm substraat – 40%

In het stedelijk gebied bestaat 50-56% van de oppervlakte uit daken en trottoirs, hier is dus nog een enorme slag te maken!

Elke tuin kan dus een regentuin zijn maar het grootste effect wordt behaald bij het gebruik van planten waarvan door onderzoek is vast komen te staan dat zij de meest gunstige eigenschappen bezitten voor de (tijdelijke) opslag van water en zijn bestand tegen extreme periodes van droogte of hitte. Bovendien hebben regentuinen een gunstig effect op de biodiversiteit (dierenleven).

http://www.kingston.vic.gov.au

Dit is beknopt overzicht van planten die geschikt gevonden zijn voor regentuinen volgens Nigel Dunnett en zijn team bij de Universiteit van Sheffield: